Een huis of een wijk heeft meer bewoners dan alleen de mens; als het aan Marcel Steeghs van SVP ligt, moeten ook dieren er kunnen wonen. Dat leidt tot creatieve ideeën voor bijvoorbeeld vleermuisverblijven, die zijn vak als architect hebben verrijkt. En het verrijkt de leefomgeving van de bewoners: “Wij zijn ervan overtuigd dat je je als mens prettig voelt in een wijk waar de natuur zich ook prettig voelt.”
“Bij SVP bestaat een belangrijk deel van ons werk uit stedenbouw. Dan ontwerpen we een stuk stad of dorp; een complete leefomgeving. We nemen het landschap daarbij minstens zo serieus als de gebouwen die er moeten komen. Want door de toenemende verstedelijking zijn steeds meer soorten afhankelijk van de bebouwde omgeving. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid als ontwerper om rekening met hen te houden. Juist de fase waarin je de omgeving aan het plannen bent, biedt de meeste kansen daarvoor.”
“Neem onze natuurinclusieve wijk Olstergaard in Olst: daar worden alle paden omgeven door groenstructuren. Dat ‘casco’ van de wijk is in de klassieke stedenbouw altijd op de mobiliteit van de mens gericht; in ons ontwerp zijn paden voor de mensen ook paden voor de dieren. En de waterstructuur is een integraal onderdeel van het plan. In samenwerking met een ecoloog kiezen we planten die niet alleen esthetisch zijn maar ook een ecosysteem creëren. Bijvoorbeeld planten die interessant zijn voor insecten, en die trekken weer vogels en vleermuizen aan. Of bomen en struiken waar vogels van kunnen eten. We versterken de biotoop door een diverse mix aan inheemse soorten te gebruiken. Alle lagen van de permacultuur komen in het plan, van kruiden en struiken tot aan bomen.”
“Niet alleen in de wijk, ook binnen de gebouwen houden we rekening met dieren. Vroeger gebeurde dat vanzelf: er waren altijd kieren waar vogels in konden nestelen, en open stootvoegen waar vleermuizen in konden kruipen om te overwinteren. Maar tegenwoordig worden gebouwen liefst luchtdicht gemaakt. Dat betekent dat het voor dieren moeilijk wordt om erin te komen. Nu moeten we de ruimte voor dieren mee-ontwerpen. Dat doen we door nestkasten te integreren of de spouw toegankelijk te maken. Maar nog leuker is het om andere, creatieve oplossingen te bedenken. Als architect vind ik dat een verrijking van het vak.”
“In Zwolle ontwierpen we een appartementengebouw, op de plek van een oud ziekenhuis, waarin een kolonie vleermuizen woonde. Die oude ziekenhuisgebouwen waren thermisch lek dus in de spouw zaten ze lekker warm. In ons nieuwe gebouw hebben we dat nagebootst: op een loze zolder hebben we een vleermuizenverblijf ingericht, met schotten waar ze tussen kunnen kruipen voor de winterslaap. Het kost bijna niks maar geeft een fantastische ruimte; veel meer dan een los vleermuishotel.”
“Het idee van de vleermuiszolder kwam op in overleg met een ecoloog. We moesten voorzieningen treffen voor de vleermuizen, en eerlijk gezegd dacht ik eerst “Ook dat nog…” Maar in de gesprekken met de ecoloog werd ik er steeds meer door gefascineerd: wat kunnen we doen voor deze dieren? Uiteindelijk was het een eyeopener dat het zo makkelijk kan zijn om plek voor ze te creëren. Dat wilde ik vaker gaan doen!”
“We zijn ook betrokken geweest bij de vernieuwing van een rioolwaterzuivering in Utrecht. Het is een gekke plek, vrij industrieel, maar met veel ruimte eromheen en een merkwaardige soort verstilling. Die hele zuiveringsinstallatie is aangelegd voor de mens, wij vinden het leuk om na te denken wat je voor andere dieren kunt doen. In samenwerking met landschapsarchitect Jeroen Heij van bureau Haver Droeze hebben we gekeken naar een ordening van de installatie maar ook naar de potentie van het gebied als stadslandschap. Met afvalmateriaal en oude tegels zijn muurtjes gestapeld voor insecten. We hebben poelen aangelegd, nestkasten opgehangen en zaaddragende planten geplant die goed zijn voor vogels. Van het snoeiafval hebben we takkenrillen gemaakt, goed voor bijvoorbeeld de heggenmus.”
“Maar we kwamen er ook achter dat het afvalwater in die grote silo’s een relatief hoge temperatuur heeft, doordat het van ons mensen afkomstig is: het is altijd ongeveer twaalf graden. Dat is ideaal voor vleermuizen! Normaal zoeken ze de warmte van gebouwen op, nu hebben we grote platen tegen de relatief warme silo gemaakt die als het ware een grote spouw creëren waar ze achter kunnen kruipen. Zo creëren we in één keer honderdtwintig vierkante meter winterverblijf, met nauwelijks extra kosten.”
“Als je met die mindset ontwerpt, kun je heel veel doen voor dieren die de gebouwde omgeving kiezen als hun habitat. Dat dit in veel projecten toch vaak niet gebeurt, komt volgens mij door onvoldoende bewustzijn bij gemeenten, architecten en andere professionals. En bij vleermuisvoorzieningen speelt misschien ook angst voor overlast of vervuiling – maar vleermuizen vervuilen niets, ze geven geen overlast, ze eten niets op, behalve de muggen waar we in de zomer zelf last van hebben. En het gaat ook wel eens mis in de uitvoering. Een nestkast ophangen, dat snappen mensen. Maar als je het gaat integreren zoals bij de rioolwaterzuivering, dan is dat nieuw, ook voor de bouwvakkers. Die zijn dat niet gewend en dan is er een risico op fouten. Dus moet je het heel precies omschrijven en er bovenop zitten als het wordt uitgevoerd.”
“Gelukkig wordt in opdrachten steeds vaker gevraagd om natuurinclusiviteit. Mensen vinden het steeds belangrijker dat hun omgeving groen is; dat is een verkoopargument aan het worden. Wij zijn ervan overtuigd dat je je als mens prettig voelt in een wijk waar de natuur zich ook prettig voelt. Het is basaal maar het is veel fijner om uit te kijken op mooie bomen dan op alleen maar verharding. Wat de dieren betreft proberen we plekken te maken voor voedsel, veiligheid en voortplanting. En groen is tevens belangrijk voor een klimaatbestendige stad; ook daar hoef je mensen niet meer van te overtuigen. We komen tot het besef dat we het zonder de natuur niet gaan redden in de stad. De natuur beschermt ons en kan de stad – letterlijk – leefbaar houden. Ik vind dat een mooie afhankelijkheid.”
Interview voor www.bouwnatuurinclusief.nl door Mariël Verburg/Vogelbescherming Nederland